Mensen in westerse culturen zijn bang geworden voor extase, legt filosoof Jules Evans uit in zijn boek De Kunst van Controleverlies. We mogen niet meer af en toe de controle verliezen. Daardoor hebben we onszelf opgesloten in een saai en kleurloos leven dat heel veilig is.
Je kent het misschien wel. Je zit even in de trein gedachteloos naar buiten te staren. De omgeving schiet voorbij. Je ziet het wel, maar echt bewust komt het ook niet binnen. Even ga je helemaal op in het bekijken van voorbijglijdende landschappen.
Filosoof Jules Evans noemt zulke momenten van vervoering ‘extase’. Het is een moment waarop je de dagelijkse beslommeringen even vergeet en je aandacht volledig opgaat in wat er om je heen gebeurt. “Het kan ons overkomen als we in de bus zitten, met onze kinderen spelen, een boek lezen, of in een park wandelen”, schrijft hij in de inleiding van zijn boek. Maar extase kan ook kunstmatig opgewekt worden, bijvoorbeeld door drugs te gebruiken, met behulp van muziek of dans, met seks, sport, rituelen, meditatie, hypnose, film of wandelingen door de natuur.
Emotioneel bewustzijn krijgt controle
Voordat je begrijpt wat extase precies is, moet je onderscheid maken tussen twee verschillende soorten bewustzijn: het rationele bewustzijn en het emotionele bewustzijn. Die twee varianten van onszelf bevechten elkaar constant om controle. Je probeert emotionele reacties dagelijks rationeel te verklaren en verwerken.
Tijdens momenten van extase neemt het emotionele bewustzijn eventjes de controle over. Mensen komen daardoor in een soort droomstaat waarbij ze erg vatbaar zijn voor suggesties van de buitenwereld, of opwellende gedachten in henzelf. De controle overgeven aan extase kan gelukzalige gevoelens met zich meebrengen. Denk maar aan een orgasme. Je hebt even geen controle over je lichaam en geest. Maar het is wel een heel fijne ervaring.
Zulke moment van extase kunnen ons met van alles helpen. Mensen gebruiken extase om een gevoel van verbinding, liefde en waardering op te wekken, maar soms ook om inspiratie te krijgen, de creativiteit te bevorderen, of om spirituele ervaringen te faciliteren. Extase kan zelfs helpen (stress gerelateerde) gezondheidsklachten te verminderen.
(lees verder onder de video)
https://www.facebook.com/3VOOR12/videos/1500760503318828/
Extase kan gevaarlijk zijn
Natuurlijk kan extase ook gevaarlijk zijn, juist omdat je eventjes de controle overhandigt. Je zou tijdens een moment van onoplettendheid kunnen struikelen en naar ten val kunnen komen. Je kan overmeesterd raken door onderdrukte gevoelens en dingen doen waar je later spijt van krijgt. Momenten waarop je jezelf verbonden voelt met God kunnen naderhand arrogantie of zelfs grootheidswaanzin opwekken. Maar misschien is het grootste risico wel dat we geobsedeerd raken door momenten van extase, denkt Evans. Wanneer we de gelukzaligheid van extase gaan zien als het hoogste levensdoel, zouden we zomaar verslaafd kunnen raken.
Daarom is het belangrijk dat extase plaatsvindt onder sociale controle. Er moeten mensen in de buurt zijn die weten hoe je extase begrenst. Rituelen en ceremonies kunnen helpen de veiligheid van extase te vergroten. Ze bieden houvast en richtlijnen die duidelijk maken wat acceptabel, en wat onacceptabel gedrag is.
Rationeel en materialistisch
“Bij ons ontbreken dergelijke rituelen omdat we nogal argwanend staan tegenover niet-rationele gemoedstoestanden”, schrijft Evans in de inleiding van zijn boek. Sinds de Verlichting en later de industriële revolutie zijn we steeds materialistischer en rationeler geworden. Dankzij de wetenschap hebben we enorme economische vooruitgang weten te boeken. Maar we zijn ook steeds meer het contact met de natuur, en misschien wel een deel van onszelf, verloren. We zijn bang geworden voor ‘onredelijke’, ‘manische’ of ‘gevaarlijke’ staten van bewustzijn. We zijn ons voor gaan stellen dat mensen in extase een soort psychotische staat hebben bereikt. ‘Ze zijn gek geworden!’ Denken we. Wie wordt daar nou niet bang van.
Toch is drugsgebruik niks om bang van te zijn. Het komt immers overal in de natuur voor, betoogt Ronald Siegel in zijn boek Intoxication: The Universal Drive for Mind-Altering Substances. Siegel deed jarenlang onderzoek naar drugsgebruik onder verschillende diersoorten.
Drugsgebruik is overal
Siegel kwam erachter dat olifanten gefermenteerd fruit eten om dronken te worden. Dolfijnen blijken psychoactieve vissen te consumeren, gewoon voor de lol. De farmacoloog merkte dat insecten zoals bijen soms drugs gebruiken. En hij zag hoe waterbuffels tijdens de Vietnamoorlog papaverbollen, waar je opium of heroïne van kan maken, begonnen te eten. De dieren moesten eerst niks hebben van papaver. Maar toen de Amerikanen massa’s bommen loslieten op het land, stonden de waterbuffels ineens op de bollen te kauwen. Misschien deden ze dat om het trauma van Amerikaans oorlogstuig te verzachten?
Het is moeilijk om aan de hand van dierobservaties harde conclusie te trekken. Maar Siegel oppert in zijn boek dat drugsgebruik volledig normaal is. Sterker nog: hij zegt dat het onze ‘vierde drift’ is. Na eten, drinken en seks hebben, is drugs gebruiken onze belangrijkste drijfveer.
Doorslaan in leefpatronen
Dat drugsgebruik een belangrijke drijfveer is, betekent niet automatisch dat het goed is om zoiets constant na te jagen. We kunnen immers geobsedeerd raken door onze drijfveren. Het gebeurt zelfs regelmatig dat mensen doorslaan in hun leefpatronen. Te veel eten, bijvoorbeeld, leidt bij grote delen van onze bevolking tot overgewicht. Bijna de helft van alle Nederlanders is te dik. Net zo goed zijn er aparte zelfhulpgroepen voor mensen die verslaafd zijn geraakt aan seks.
Daarom hebben we duidelijke richtlijnen nodig waarbinnen extase kan plaatsvinden. We moeten open met elkaar gaan praten over extase en hoe we dat precies bereiken. Pas wanneer we ons emotionele bewustzijn accepteren, kunnen we een veilige wereld gaan maken die ook nog eens heel kleurrijk is.